امروزه یکی از لوازم پر مصرف در میان جوانان استفاده از لوازم آرایشی و بهداشتی است، که در اکثر موارد به دلیل هزینه های گران لوازم برند، افراد مجبور به خرید لوازم غیراستاندارد یا فیک در ازای پرداخت هزینه های اندک می باشند.

حال سوال اینجاست که چرا قیمت این اجناس با وجود اینکه گاها حتی اسم برند معروف بر روی آن است اینقدر پایین است؟ آیا جنس قاچاق است؟ آیا تقلبی است؟ و ... این کارشناس رسمی دادگستری رشته داروسازی و سم شناسی است که در صورت بروز هر نوع شکایت یا تخلف قضایی در رابطه با لوازم آرایشی و بهداشتی، بایستی با بررسی یکسری  شرایط و همچنین ترکیبات موجود در مواد آرایشی و بهداشتی به این سوالات پاسخ دهد.

در صورت گزارش هر نوع تخلف در رابطه با لوازم آرایشی و بهداشتی، اعم از کشف لوازم قاچاق، تقلبی، محل های غیراستاندارد تولید این محصولات، شکایات مبنی بر بروز آثار سوء بر روی پوست یا سایر اعضای بدن و ایجاد مسمومیت های ناشی از  مصرف آنها کارشناس دادگستری داروسازی و سم شناسی از سوی دادگاه موظف می گردد تا از محل های تولید این مواد بازرسی به عمل بیاورد، تا از نظر داشتن مجوز یا پروانه ساخت، بهداشتی و استاندارد بودن محل کارخانه، حضور فعال و مستمر مسئول فنی در همه مراحل تولید این لوازم، مواد شیمیایی استاندارد و سالم و کافی( نه کم نه زیاد) مورد استفاده در تولید آن ها آگاهی لازم را کسب نماید. در صورت تولید این مواد بدون کسب مجوز مربوطه، جرم محسوب شده و فرد یا شرکت یا کارخانه ی خاطی به مجازات محکوم می گردند. یکی از تخلفات گزارش شده ی اخیر تولید این مواد آرایشی به صورت زیرپله ای و در شرایط غیر استاندارد می باشد، و گزارش ها حاکی از آن است که جهت افزایش حجم محصولات تولیدی، میزان ناخالصی های موجود در آن ها را افزایش می دهند. بیشتر گزارشات مربوط به وجود ناخالصی هایی در رژلب ها، کرم پودر و ژل بوتاکس و همچنین وجود مواد سمی در عطرها و ادکلن های به اصطلاح برند می باشد.

به عنوان مثال یکی ازرایج ترین شکایات مراجعه به مراجع قضایی در رابطه با لوازم آرایشی، مربوط به عوارض بعد از تزریق ژل بوتاکس می باشد. بوتاکس نوعی سم بسیار خطرناک است که در صورت وجود دوز بالای آن در ژل های تزریقی می تواند عوارض جبران ناپذیری برجا بگذارد. بنابراین بایستی در خرید آن بسیار دقت نمود. در صورت گزارش وجود بوتاکس نامرغوب در بازار، کارشناس رسمی سم شناسی پس از بررسیهای میدانی و تهیه نمونه های موجود در بازار آن ها را از نظر میزان سمیت و دوز سم بوتاکس بررسی کرده و نتیجه گزارش را به مراجع مربوطه ارسال می نماید. یکی دیگر از لوازم آرایشی بسیار پرکاربرد از جانب خانم ها استفاده از رژ لب و در بیشترین ساعات روز می باشد، که گاها به دلیل افزایش ماندگاری به خصوص در شرایطی که لوازم آرایشی به صورت قاچاق وارد می شوند ( شرایط غیر استاندارد از نظر دمایی، بهداشتی در زمان حمل و نقل ) و تثبیت رنگ آنها مجبور به افزودن مواد مضر زیاد از جمله سرب، جیوه، کادمیوم می گردند که در طولانی مدت در اثر ورود این مواد سمی به بدن موجبات بیماریهای فراوان را باعث خواهند شد.

به دلیل پرطرفدار بودن لوازم آرایشی در ایران، نظر کارشناس رسمی داروسازی و سم شناسی بر این است که حداقل، خریداران لوازم آرایشی و بهداشتی خود را از داروخانه ها و مراکز دارای مجوز رسمی خریداری نمایند. چرا که نظارت سازمان غذا و دارو بر این مراکز چندین بار در سال صورت می گیرد و هیچ اعتباری به سالم بودن یا عدم تاثیر سوء مواد آرایشی خریداری شده از مراکز نامعتبر، بر پوست و سایر اعضای بدن ، با وجود افزایش قاچاق و مواد تقلبی وجود ندارد. بنابراین توصیه می شود حدالامکان در هنگام خرید تاریخ انقضا، برچسب اطلاعات ترکیبات، وبرچسب اصالت دارو از سوی خریداربررسی گردد.

ارزیابی دارو و داروخانه ها یکی از کارهایی که هر چند ماه یکبار از کلیه ی داروخانه های کشور به عمل می آید تا بدین طریق بتوانند از وقوع هر گونه تخلف احتمالی جلوگیری نموده و از طرفی کیفیت ارائه خدمات دارو و داروخانه ای را افزایش دهند. در این ارزیابی معمولا فاکتورهای متعددی از جمله چگونگی فضای داروخانه ،دارا بود مجوز تاسیس داروخانه، نحوه ارائه خدمات، چگونگی و محل ساخت داروهای ترکیبی، انبار نگهداری داروها و سایر لوازم و تجهیزات پزشکی مورد بررسی قرار می گیرند. مهمترین این عوامل که امروزه بسیار مورد توجه قرار می گیرد حضور مسئول فنی در داروخانه می باشد. طبق نظر کارشناس رسمی رشته داروسازی و سم شناسی، عدم حضور مسئول فنی در داروخانه جرم محسوب می شود چرا که بسیاری از وظایف حساس داروخانه از جمله شرایط نگهداری دارو، بررسی کردن داروها از نظرتاریخ انقضا آنها، جلوگیری از ورود داروهای قاچاق، و از همه مهمتر نسخه پیچی بر عهده این فرد می باشد.

در صورت بروز هر نوع تخلف یا ارائه هر نوع شکایت به دادگاه مبنی بر کشف محل های احتکار داروهای غیر مجاز، قاچاق و یا تاریخ مصرف گذشته و گزارش آن بر دادگاه، این وظیفه کارشناس رسمی دادگستری داروسازی است که به بررسی صحت و سقم این ماجرا  بپردازد. کارشناس همچنین با اطلاع داشتن از قیمت های همه ی انواع داروها، اقدام به تخمین قیمت داروهای احتکار شده، تشخیص داروهای قاچاق، و تعیین داروهایی که تاریخ مصرف آنها رد شده است، گزارشی تهیه کرده و به مراجع مربوطه ارسال می نماید.

یکی دیگر از معضلات، اخذ مجوز تاسیس داروخانه توسط فرد غیر داروساز می باشد، از آنجاییکه یکی از شرایط تاسیس داروخانه داشتن مدرک دکترای داروسازی، یا داشتن فردی داروساز به عنوان مسئول فنی داروخانه می باشد، در این میان یکسری افراد سودجو از موقعیت مالی خود استفاده کرده، و با استخدام یک داروساز اقدام به گرفتن مجوز به نام فرد مذکور می نمایند ولی کنترل همه امورات در دست موسس می باشد، لذا هر کاری از جمله، خرید و فروش داروهای قاچاق، بسته بندی ها و برچسب زنی های غیرمجازو حتی نسخه پیچی در عدم حضور مسئول فنی ...  را انجام می دهند در اینصورت داروخانه ها بیشتر به جای اینکه در خدمت حفظ سلامت مردم باشد به یک مرکز تجاری تبدیل می گردند، در  این صورت کارشناس رسمی داروسازی  با بررسی تمامی اسناد و مدارک و آگاهی از نحوه ی بسته بندی، نگهداری و انبارداری داروها گزارشی جمع آوری نموده و به دادگاه  جهت صدور حکم ارسال می نماید.

در رابطه با ارزیابی داروها نیز بایستی عوامل متعددی از جمله برچسب اصالت، مشخصات دارو، نحوه صحیح بسته بندی آنها ( چه از نظر نوع محصول با مشخصات مربوطه و چه از نظر درب مطمئنه ی دارو جهت جلوگیری از برزو آلودگی های میکروبی و عدم دسترسی کودکان به دارو)، اطمینان از دوز و ترکیبات موثر موجود دردارو و ...مورد بررسی قرار می گیرد. گاهاً یکسری نواقصی در داروها گزارش می گردند که بسیار بحرانی می باشند در صورت تایید هر کدام از نواقصات از سوی کارشناس رسمی داروسازی و سم شناسی دستورریکال این داروها صادر می گردد چرا که این داروها از نظر کیفیت، اثرگذاری و ایمنی دارای خطرات جدی بر سلامتی انسان ها می باشند.به عنوان مثال در سال های اخیر داروی هپارین به اشتباه در بسته های مربوط به داروی رانیتیدین قرار داده شده بودند که بلافاصله بعد از آگاهی، دستور جمع آوری آنها از سطح داروخانه ها صادر گردید.

در رابطه با قصورات دارو اگرچنانچه ای پرونده ای به دادگاه ارسال گردد مبنی بر داشتن اثرات سوء داروی مصرفی ارائه شده از سوی داروخانه، کارشناس رسمی دادگستری  رشته داروساز و سم شناسی موظف می گردد تا موضوع را بررسی نموده و مراتب را به مراجع ذی صلاح اطلاع دهد. کارشناس مربوطه با انجام آزمایش های تشخیصی بدین منظور که آیا آثار سوء ظاهر شده،  ناشی از مصرف داروی مورد نظر بوده است یا نه؟  و سپس با بررسی آزمایشگاهی بایستی تشخیص دهد که آیا داروی عنوان شده دارای ترکیبات خارجی و غیر استاندارد می باشد یا به علت رد شدن تاریخ انقضا دارویی فاسد بوده است؟ و اینکه آیا نسخه تحویلی به بیمار توسط مسئول فنی داروخانه پیچیده شده است؟ چرا که یکی از وظایف حساس و مهم مسئول فنی بررسی تداخلات دارویی و در صورت وجود هر نوع مشکل در میان گذاشتن مشکل با پزشک مربوطه است. پس از بررسی تمامی این شرایط کارشناس رسمی دادگستری داروسازی با انجام تحقیقات میدانی و پرسش و پاسخ از مسئول فنی و یا موسس داروخانه بایستی پی به این ببرد که آیا داروخانه، داروی مصرفی را با آگاهی از فاسد بودن آن به فروش گذاشته است یا ناآگاهانه بوده است. در هر کدام از این شرایط  حکمی که از سوی قاضی صادر می شود کاملا متفاوت می باشد پس این اطلاعات بسیار حائز اهمیت می باشند. گاها ممکن است در اثر کوتاهی داروساز در ارائه اطلاعات لازم در رابطه با تداخلات دارویی کار دست بیمار دهد وفرد را به یک بیماری دیگری که قبلا به آن مبتلا نبوده است مبتلا نماید. فرض کنیم شخصی به دلیل افزایش کلسترول خون داروی پرواستاتین مصرف می نماید، از طرفی پزشکش متوجه شده است که فرد مثل قبل سرحال و شاداب نیست، و افسردگی دارد، به وی داروی ضدافسردگی پاروکستین را نیز تجویز می نماید. در این صورت طبق مطالعات انجام شده از سوی محققان ثابت شده است که مصرف همزمان این دو دارو منجر به افزایش قند خون و در نتیجه ابتلا به دیابت می گردد. در صورتیکه کارشناس رسمی داروسازی پس از بررسی های لازم متوجه شودکه قصور از جانب مسئول فنی داروخانه بوده است فرد مجرم شناخته خواهد شد.

یا گاها پیش میاید که زوجی در فرزندآوری با یکدیگر تفاهم ندارند، خانم جهت سقط جنین به صورت غیرقانونی اقدام به خرید و مصرف داروی سقط جنین می نماید، همانطور که میدانیم خرید و فروش داروهای سقط جنین مگر در شرایط خاص و توصیه شده از سوی پزشک کاریست غیر اخلاقی و غیرقانونی، بنابراین در صورت شکایت زوج مبنی بر فروش غیر قانونی دارو نیز در صورت تایید صحت آن از سوی کارشناس رسمی داروسازی سم شناسی- که علت سقط مصرف داروی مربوطه بوده است نه عامل دیگر- مسئول فنی یا فروشنده دارو مقصر بود و از سوی دادگاه علاوه بر پرداخت دیه به چند سال حبس نیز محکوم خواهد شد.

 از سوی دیگر این روزها به دلیل نوسانات قیمت ارز متاسفانه برخی از شرکت های دارویی و یا حتی داروخانه اقدام به فروش غیرقانونی برخی داروها می نمایند، در صورت اعلام هر گونه شکایتی مبنی بر فروش داروهای غیرمجاز یا قاچاق کارشناس دادگستری داروسازی با بررسی کلیه انبارهای داروخانه ها و شرکت های دارویی  بایستی شرکت یا داروخانه ی خاطی را  شناسایی کرده و مراتب را گزارش نماید، چرا که فروش داروهای قاچاق مخصوصا در شرایط غیر استاندارد از لحاظ نگهداری، می تواند عوارض جانبی زیادی برای بیمار در پی داشته باشد.

طبق تحقیقات صورت گرفته از سوی کارشناس رسمی دادگستری رشته داروسازی و سم شناسی، اثبات شده است که اکثر مواد مخدر مصرفی حاوی ناخالصی های متعدد و بسیار مضر می باشد. یکی از مواد رایج مصرفی در میان معتادان تریاک است که با وجود اینکه جز مواد مخدر سنتی است ولی تا به دست مصرف کننده برسد از چندین مرحله عبور می کند، که در این میان برخی سودجویان جهت افزایش حجم و وزن این ماده، مواد زیادی از جمله سرب، فضولات انسانی و حیوانی و حتی گاها سیانور اضافه می نمایند بنابراین عوارض ناشی از مصرف این مواد به چندین برابر می رسد و گاها منجر به مرگ آنی فرد مصرف کننده می گردد. وجود این ماده از جمله سرب تنها محدود به تریاک نیست، در هروئین نیز مقادیر زیادی از این ناخالصی ها وجود دارد، که منجر به برزو ناراحتی های کلیوی، قلبی، عفونت هایی چون هپاتیت، ایدز، و نارسایی کبدی و تنفسی می گردد.

طبق تحقیقات صورت گرفته از سوی کارشناس رسمی دادگستری سم شناسی کراک و شیشه که جز موادمخدر صنعتی  و بسیار محبوب در میان جوانان می باشند نسبت به امثال خارجی خود بسیار ناخالص بود و عوارض متعددی دارند. متاسفانه کراک موجود در ایران حاوی مقادیر بسیاری زیادی از هروئین است که اثرات متعددی در کوتاه مدت از جمله توهم، تپش قلب، تندی تنفس، احساس افزایش انرژی، تحریک و هیجان، اسپاسم عضله ، گیجی  دارد و نهایتا منجربه تشنج و مرگ به دلیل مشکل تنفسی می گردد.

شیشه نیز یکی از موادیست که امروزه به راحتی در به اصطلاح آشپزخانه های تولید این ماده ساخته می شوند منتهی بر اساس آزمایش های صورت گرفته مشخص شده است که سازندگان ایرانی ماده اصلی سازنده  شیشه که متامفتامین است را با متکاتینون (افدرون) جایگزین کرده و از برخی شوینده های شیمیایی مثل وایتکس در ساخت این ماده استفاده می کنند که نهایتا منجر به بروز عوارضی مثل ضعف عضلانی،  کم خوابی، سردرد، بی حالی، و همچنین ضایعات مغزی که در حالات و رفتار انسان تاثیر می گذارد گشته و منجر به بروز بیماری اسکیزوفرنی در فرد مصرف کننده می گردد.

یکی دیگر از مواد مخدر مصرفی رایج مخصوصا در میان نوجوانان و دانش آموزان استفاده از گُل می باشد. طبق بررسی کارشناس دادگستری داروسازی و سم شناسی، گل مشتقاتی از گیاه شاهدانه و به عبارتی دیگر فرم دیگری از ماری جوانا است که پس از تریاک در رده دوم از لحاظ مصرف قرار گرفته است. بر خلاف تصور عموم که فکر میکنند گل اعتیادآور نیست ولی تحقیقات نشان داده که گل از لحاظ جسمی شاید اعتیاد آور نباشد ولی از لحاظ روحی شدیدا اعتیاد آور است و دارای اثرات متعددی از جمله نوسانات اخلاقی، یادگیری ضعیف، کاهش تمرکز، و مشکلات تولید مثلی می گردد.

بنا به نظر کارشناس دادگستری سم شناسی وجود ناخالصی های ذکر شده در مواد مخدر، باعث بروز مشکلاتی در روند درمان این بیماران شده است، چون پزشکان می دانند که فرضا به ازای یک گرم تریاک مصرفی از سوی مصرف کننده بایستی یک دوز مشخصی از دارو را جهت درمان تجویز نمایند ولی متاسفانه گاه به دلیل وجود ناخالصی ها همین مواد درمانی هم اثر سوء بربدن فرد مصرف کننده به جا می گذارد.